Зээлийн хүүгийн дээд хязгаар тогтоох болон мөнгө хүүлэлттэй тэмцэх тухай хуулийн төслийн үзэл санаа, сөрөг үр дагаварын тухай зарим мэдээллийг хүргэж байна.

1. Энэхүү хуулийн зорилго болон хамрах хүрээг илүү тодорхойлох хэрэгтэй байна. Одоогийн хэлэлцэгдэж байгаа хуулийн төсөлд “Энэ хуулийн зорилго нь банк, зээлийн үйл ажиллагаа явуулах эрх бүхий хуулийн этгээдээс олгох зээлийн хүүгийн дээд хязгаарыг тогтоох, түүнийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой үйл ажиллагааны эрх зүйн үндсийг тогтооход оршино.” гэсэн байгаа нь зөвхөн зохицуулалттай байгууллагуудад хамаатай хууль болохоор байна.

Олон улсын жишгээр зээлийн хүүгийн дээд хязгаар тогтоож байгаа нь Мөнгө хүүлэлтийн эсрэг зорилготой байдаг ба тус хуулийн нэрнээс харахад ч гэсэн мөнгө хүүлэлттэй тэмцэх тухай агуулагатай байхаар харагдаж байна.

Гэтэл хуулийн төслийн зохицуулалт нь тэр чигээрээ зохицуулалттай этгээдүүдийн зээлийн хүүг хязгаарлахад чиглэсэн байх ба ингэснээр тэдгээрийн зээлийн нийлүүлэлтийг хязгаарлах, улмаар далд буюу иргэд болон байгууллага хооронд хэт өндөр хүүтэй зээлийн харилцаа үүсэх, мөнгө хүүлэлт жинхэнэ утгаараа цэцэглэх боломжийг нээж байна. Мөнгө хүүлэлттэй тэмцэх тухай хууль нь эсрэгээрээ иймэрхүү хуулийн зохицуулалтын гадуур байдаг зээлийн харилцаанаас урьдчилан сэргийлэх, иргэд хохирох, хүүгийн дарамтад орох эрсдэлээс хамгаалах, тэдгээр хэлцэлийг хүчин төгөлдөр болгох, бусад тооцох тогтолцоог бий болгох зорилготой байдаг билээ. 

2. Хэрэв зээлийн хүүг хуулийн төсөлд тусгасан хэмжээнд тэгшитгэн хязгаарлавал бичил болон жижиг дунд бизнес эрхлэгчид, энгийн иргэд (эрсдэл өндөртэй сегмент) зээлийн шалгуурыг хангаж чадахгүйд хүрнэ. Ингэснээр эдийн засагт санхүүгийн үйлчилгээний хүртээмж буурч санхүүгийн салбарт зээл авах боломжтой болон зээл авах боломжгүй иргэд, бизнес эрхлэгчдийн ангилал үүсч, зээл авах боломжтой хэсэг нь авсан зээлээ зээл авах боломжгүй хэсэгтээ өндөр хүүгээр дамжуулан зээлдүүлэх мөнгө хүүлэлтийн систем тогтох суурь хөрс бүрдэх юм.

Одоо ч хувиараа бизнес эрхлэгч иргэдийн дунд сарын 10-30 хувийн хүүтэй “Өдрийн зээл”-ийн үйлчилгээ гэх мөнгө хүүлэлтийн далд систем оршин тогтнож, банкнаас зээл авах шаардлага хангадаггүй хувиараа жижиг лангуу ажиллуулж буй иргэдэд өндөр хүүтэй мөнгө зээлж, өдөр тутмын орлогоос нь эргэн төлөлтөө татах байдлаар өрийн дарамтад оруулж, улмаар их хэмжээний өрөнд унаган барьцаалж буй хэргүүд гараад байна. Үүнээс болж хүний амь нас эрсэдсэн тохиолдол гараад байгаа бөгөөд Монгол улсын төр иргэдээ иймэрхүү мөнгө хүүлэлтийн золиос болохоос хамгаалах үүрэгтэй.

Гэтэл ББСБ – ууд сарын 2.7-3.5 хувиар буюу арав дахин бага хүүгээр эдгээр хувиараа жижиг бизнес эрхлэгч иргэдэд зээл олгож, бизнесээ хөл дээр нь босгоход зөвхөн санхүүгийн гэлтгүй зөвлөх үйлчилгээгээр дэмжлэг үзүүлэн ажиллаж байхад энэ боломжийг нь булаана гэдэг яав ч зөв зүйл биш юм.

3. Нөгөө талаас, зээлийн хүүгийн дээд хэмжээг зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтийн түвшинтэй ойролцоо эсвэл түүнээс доош тогтоосноор эх үүсвэрийн зардлыг зайлшгүй буулгах шаардлагатай болох ба ингэснээр хадгаламжийн хүү дагаж албан хүчээр буурах, хадгаламж эзэмшигчдийн хувьд төгрөгийн хангалттай өгөөж авч чадахгүй нөхцөлд төгрөгийн хадгаламжийг ам.долларын хадгаламж руу шилжүүлэх, ингэснээр эдийн засагт ам.долларын хэрэгцээ зохиомлоор өссөнөөр ам.долларын ханш чангарч, төгрөгийн ханш үргэжлүүлэн сулрах, ингэснээр иргэдийн бодит орлого буурах сөрөг үр дагавартай юм.

4. Зээлийн хүүгийн дээд хязгаар тогтоох болон мөнгө хүүлэлттэй тэмцэх тухай хуулийн төслийг нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл хангах, санал, дүгнэлтийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий Эдийн засгийн байнгын хорооны ажлын хэсгийнхэн банк болон бусад зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэгч байгууллагуудын зээлийн хүүгийн дээд хязгаарыг тогтоохдоо Зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэгч хуулийн этгээдүүдийн ялгааг гаргалгүй, нийтэд нь хэт доогуур тогтоосон байгаа нь салбарын судалгааг хангалттай хийгээгүй, хууль батлагдсанаар Монгол улсын эдийн засаг болон санхүүгийн зах зээлд нөлөөлөх сөрөг нөлөөлөл, эрсдэлийг тооцоолоогүй гэж үзэхээр байна.

Зээлийн хүүд нөлөөлөх хүчин зүйлсийн бодит судалгааг хийгээгүйгээс зээлийн эх үүсвэрийн зардал өндөр байхад зээлийн нийлүүлэлтэд сөрөг нөлөө үзүүлэх үр дагаврыг тооцоогүй байна. Өөрөөр хэлбэл, зээлийн хүүгийн бүтцийг задалж дүн шинжилгээ хийгээгүйгээс банк болон бусад зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэгч хуулийн этгээдүүдийн зээлийн хүүгийн хязгаарыг адил тогтоосон байна. Хамгийн энгийн ялгаа гэхэд банкны харилцах дансны үлдэгдэл нийт эх үүсвэрийн 16% (энэ нь Топ 3 банкны хувьд » 25%) -ийг эзэлж байх ба энэ нь маш бага хүүтэй /жишээ нь ХХБ төгрөгийн 3%, ам. Долларын 1%/ эх үүсвэр байхад жишээ нь ББСБ-ын хувьд хамгийн багадаа 19%-иар эх үүсвэр татаж байна.

Өнөөдрийн байдлаар ЖДҮ эрхлэгчид болон иргэдийн нэлээд хувь нь банкны хувьд эрсдэл өндөртэй ангилалд багтдаг тул банкнаас зээл авч чаддаггүй, харин ББСБ-аас гүүрэн санхүүжилтийг авч, бизнесээ эхлүүлдэг байна.

5. Бас нэг анхаарахгүй орхиж болохгүй салбар бол өнөөдөр тренд болоод байгаа финтекийн бүтээгдэхүүн болох бичил зээлийг /эрсдэл өндөртэй, барьцаагүй, хэрэглээний бага дүнтэй, хугацаа богинотой зээлүүд/ ялгавартай оруулаагүй байна. Энэ төрлийн зээлийн бүтээгдэхүүний зээлийн хүү эсвэл зээл гаргасны шимтгэл нь зээлийн хэмжээтэй харьцуулахад өндөр тогтоогддог боловч нийт дүнгээрээ бага байдаг. Хэрэв хуулийн төсөлд заасан хувь хэмжээгээр хүү тооцвол жишээ нь 500,000 төгрөгийг 7 хоногийн хугацаатай зээлэхэд 300 төгрөгийн хүү авах эрхтэй болох юм. Энэ нь тухайн зээлийн үйл ажиллагааны зардлыг ч нөхөх боломжгүй тул өнөөдрийн байдлаар МХБ дээр нээлттэй компаниуд болоод байгаа лэндмн, ард кредит зэрэг компаниудын үйл ажиллагааг шууд зогсоох, улмаар үнэт цаасны зах зээлийг унагаах, энгийн олон иргэд, хөрөнгө оруулагчдын хөрөнгө оруулалтыг үнэгүйдүүлж, хохироох эрсдэлийг бий болгож байна.

Давтан хэлэхэд бичил зээлийн бүтээгдэхүүний эрэлт маш өндөр байгаа нь дээрх компаниудын борлуулалтаас харагдаж байгаа ба ББСБ-ын зээл олголт байхгүй болсноор эрэлтийг хангахын тулд хувь зээл буюу дээр дурьдсан жинхэнэ мөнгө хүүлэлт /тусгай зөвшөөрөлгүй хуулийн этгээд, хувь хүмүүст энэ хууль үйлчлэхгүй/ - ийг дэмжих эрсдэлтэй юм.

Г.Уянгахишиг